BİR AZİM HİKÂYESİ: HAYAT
Süleyman Ceran
Hayatta bir iz bırakmalı, bir iz. Bir mim bırakmalı. Sıkı bir şiir. Derin bir öykü. Ya da bir film. Gholamreza Ramezani’nin filmi gibi; Hayat gibi. Hatırlanmalı, hatırlatmalı bir şeyleri. Sımsıkı tutmalı bileklerimizi, bırakmamalı; bizi götürecek bir yerleri olmalı. Bir şeyler beklemeli bizi, iyi bir şeyler. Büyük laflar etmemeli, manifestolarla dolu olmamalı; ama çarpmalı. Yalın olduğu kadar karmaşık olmalı. Söyleyecek sözleri olmalı, biz de öyle dinlemeliyiz işte. Bir film bunlara yapacak kudrette midir? Hem de nasıl!
Çağdaş İran sinemasının güzel örneklerinden biri ile karşı karşıyayız. Yönetmenliğini “Oyun” filmi ile tanınmış, senarist, tiyatro oyuncusu Gholam Reza Ramezani’nin yaptığı, başrollerinde Mohammad Sa'eed Babakhanlo, Mehrdad Hassani ve Ghazaleh Parsafar’ın oynadığı “Hayat”, 2005 yılında çekildikten sonra, İstanbul Çocuk Filmleri Festivali’nde En İyi Çocuk Filmi ödülünü kazandı.
Neredeyse gerçek zamanlı olan filmde babası rahatsızlanıp hastaneye kaldırılan ve annesinin de hastaneye gitmek zorunda kaldığı bir kızın, kardeşine bakmakla sınava gitmek ikileminde kalmasıyla yaşadığı süreci izliyoruz.
Hayat’ın sınav günüdür. Çerağ Ali’nin kızı Hayat. Otuz öğrenciden yalnız beşi alınacaktır okula. Büyük bir sınav. Kardeşini komşulara bırakması lazım. Kucağında kardeşi, koşturur Hayat. Ağaçlardan, ışıklardan oluşan hareketli gölgeler arasından geçer. Komşu kapılarına, akraba kapılarına gider durur. Elmacık kemikleri pembeleşir de pembeleşir. Daha bir çocuk; kucağında da bir çocuk. İğreti bir annelikle dolanır durur. Bırakacak kimse bulamaz. Bulduklarına da güvenip bırakamaz. “Okul erkekler içindir” diyenden tutun da “senin yaşındayken kucağımda bebeğim vardı ve ev işleri yapıp tarlada çalışıyordum” diyene kadar pek çok kişiden yardım ister; aldığı tek şey nasihat olur. Okula gider ama sınava çocukla giremeyeceğini öğrenince kahrolur. Öğretmeni, Nebet’i kendi eşine bırakmasını söyler ama ne yazık ki Hayat’ın annesi, önceki gün hocanın eşiyle hamamda kavga etmiştir.
Hayat, okuldan çıkıp eve döner, Nebet’i evde uyutup sınava gitmeye karar verir. Nebet’in eline biberonu veren kız, meramını anlatır çocuğa/bize: “Nebet uyu, Allah aşkına uyu. Seninle ne yapacağım ben? Burada okul sadece 5. sınıfa kadar. İşte bu yüzden babam sınavda başarısız olursam, daha fazla okumama izin vermeyeceğini söyledi. Eğer sınavı geçersem, babam harç parası yatırmak zorunda kalmayacak. Tatlı kızım, sütün elinde. Altın da temiz. Uyu! Allah aşkına uyu!”
Kapıyı kilitler Hayat. Aklında bir sürü soru: Sütü içerken boğulursa… Kedi kapıdan girerse… Tavuklardan biri gagalayıp bir gözünü kör ederse… Tam çıkacak Belkıs Nine gelmesin mi? Laf üstüne laf. Hayat sahnede, biz koltukta bunalırız. Dayanılır gibi değil. Kadın süt hesabı yapar. Aritmetik, dedikodu, genel kültür, nezaket dersleri birbirini izler. Belkıs Nine, güç bela oradan ayrılır. Hayat, kan ter içindedir. Çıkmadan önce kuyudan çektiği suyla isli yüzünü siler ama anahtarı kuyuya düşürmesin mi? Felaket. Nebet içeride ağlamaya başlar. Hayat, bin pişman. Anahtar, Yusuf olmuş girmiş kuyuya. Çıkar çıkarabilirsen. Kapıya koşar, açmaya çalışır, ı ıh açılmaz. Telaş, panik, korku, pişmanlık kol gezer etrafında. Camı kırmaya cesaret edemez. Aklından sürekli geçirdiği bilgiler devreye girer Hayat’ın. Mıknatıs! Ucuna mıknatıs bağladığı ipi kuyuya uzatır ve anahtarı çıkarır. Hepimiz derin bir soluk alırız o an. Koşup kapıyı açar. Nebet, kıpkırmızı olmuştur ağlamaktan. “Ağlama” der Hayat, Nebet’e. “Sınava seneye girerim, sorun değil.”
İşin ilginç yanı üçüncü sınıfa giden diğer kardeşi Ekber de ablasının sınava girmesi için okuldan çıkma yolları arar bu esnada. Okuldan çıkacak ve Nebet’e bakacaktır aklınca. Tuvalet izni ister, alamaz. Altına işediği izlenimi vermek için pantolonunu tükürükler ve izni kaptığı gibi olanca gücüyle eve koşar. Ne yazık ki, yalanı gerçeğe dönüşür; komşu köpeği saldırınca, koyverir çişini çocukcağız.
Eve varır Ekber. Hayat’la karşılaşır. Bu esnada ablasının aklına parlak bir fikir gelmiştir. Evreka! Nebet’i Ekber alır, yola çıkarlar. Hayat ipleri ve battaniyeleri toplar. Ekber, çocuğu güç bela taşır, yalpalamaktadır. Koşar adım okula yürürler. Sürekli, bilgilerini tekrar eder Hayat. Elindekilerle ne yapacağını bilemeyiz. Heyecan içinde izleriz öyle.
Sonra Ekber, ablasının sınavının olduğu sınıfa girer ve Hayat’ın arkadaşı olan tekerlekli sandalyedeki Leyla Yekca Naşin’e bir şeyler söyler. Kız da arkadaşına pencereden gelecek ipi çekip sıraya bağlamasını söyler. Yerimizde duramıyoruz bu esnada heyecandan. Hayat sınıfa girer, rica minnet sınava başlar. Ekber, ıslak pantolonuyla kendi sınıfına döner, kaçmaz, bir bahaneyle yerine oturur. Hayat, sorulara bakar, sorular Hayat’a. Dışarıdan bir ağlama sesi yükselir. Hayat, arkadaşına ipi çekmesini söyler. Kız ipi çektikçe ses kesilir. Sonra tekrar sınavına döner, tekrar bebek ağlaması gelir dışarıdan. Sınav gözetmeni olan bayan pencereden dışarıya başını uzatır, bir de ne görsün? Upuzun bir ip, ucunda bahçenin dışındaki bir ağaca yapılmış salıncak ve onun içinde de bir çocuk. İp sallandıkça çocuk uyuyor. Nebet bu. Zekice bir buluş. Kadın, ipi öğrencinin elinden alıyor. Ne yapacağını merak ediyoruz, soğuk bir kadın çünkü. İpi çekerek salıncağı sallamaya başlayınca Hayat da huzur içinde sınava koyulur. /Boğazımızda bir yumru, buğulu gözler ve diken olmuş tüylerle sonlandırıyoruz filmi/
Yenilgiyi kabullenip hayatımızı donuk bir portreye çevirmek doğru değil. O çocuk, Hayat, bize bunu gösteriyor; perçemimizden tutarak ölümcül bir yanılgıdan kurtarıyor bizi. Pes etmek yok! Memleketin dört köşesi yenilen, hayallerini dağıtan umutsuz çocuklarla dolu. Tokat’tayız, Beytullah Emrah anlatıyor: “Benim bir yeğenim vardı. O kadar hayal gücü zengin bir çocuktu ki, birden bir şey oldu ve hayallerini yitirdi” “Ne oldu ki?” diye sorduğumuzda, “Okula başladı da ondan” demişti. Ne kadar haklıydı. Zekâyı hor gören, körelten bir eğitim sistemimiz var. Değer, kıymet bilmeyen. Şekillere ve ideolojik hezeyanlara kurban edilen bir organizma. İnsana önem vermeyen, bir eşya gibi gören kurumlar organizasyonu.
Bu filmi izlemek ve izlettirmek lazım. Hiçbir şeyin kolaylıkla elde edilemeyeceğini; azmin, hayatın özü olduğunu anlatmak gerekli. Nasıl ve ne tür bir sistemin içinde olursak olalım, bizim için konulan ve yer yer de daraltılan sınırları aşmaya çalışmak gerekli. Hayat’ın girdiği sınav, yokluk içinde varolma sınavı; annesinin babasının çok gönüllü olmadıkları, çevresinde rahatsızlık uyandıran, okuma konusunda henüz aydınlanmamış bir topluluğun içinde bir çerağ olmaya çalışmak, hem de 12 yaşında, müthiş bir şey. 2010’un ilk günleri, Çorum’un Sungurlu ilçesinde 12 yaşında bir kız, Ankara’da yaşayan bir inşaat işçisine 4 inek karşılı satıldığı haberleri gazetelere düşünce, film, benim için daha fazla anlam kazandı. Hayata bakış, direnme eksenli olmalı. Bu filmi sömestr tatiline giren öğrencilere ve velilere ilaç niyetine bir doz kadar vermek hiç de fena olmaz. Filmin sonunda “Acı bir gün geçti.” diyordu Hayat, ve ekliyordu, “Edison, azmi sayesinde başarısızlıklarını telafi etti.” Azim, bir işteki engelleri yenme kararlılığı diye açıklanıyor sözlükte. Evet, azim, her şeyin ilacı.
