YENİ BİR EDWARD SAİD Mİ?
Süleyman Ceran
“Kalpsiz Dünya’nın Kalbi”, eleştirmen ve şair Roni Margulies’in son yayınlanan kitabı. Çeşitli gazete ve dergilerde yayınlanan otuza yakın deneme ve iki söyleşiden oluşan kitabın ilk göze çarpan özelliği bölüm başlıkları; Din’e karşı dinsizlik duruşunu, Ak Parti’ye karşı sosyalistlik vurgusu, siyonizme karşı anti-Siyonistlik çıkışını ifade eden bölümleri kitabın belirleyici yönlerini oluşturuyor.
Dine önem vermeyen Polonya asıllı Yahudi bir ailenin üyesi olarak İstanbul’da dünyaya gelir Roni Margulies. Ailesi içinde kırması gereken derin kabullenmişliklerin ve önyargıların olmaması sayesinde Margulies’in İsrail devletini kabul edilemez bulması, anti-siyonist olması ve sosyalist çizgisi çok zor olmamış.
Kitabın hemen başında “Müslümanlar, Afyonkeşler ve Biz Dinsizler” (s. 3) başlıklı denemesinde yıllardan beri gelen bir yanılgıyı düzeltmekle başlıyor işe yazar. Karl Marks’ın “din afyondur” sözünü irdeleyerek bu cümlenin öncesindeki cümleleri bizlere taşıyarak farklı bir sonuca ulaşıyor. Marks, “Din, ezilen yaratığın iç çekişi, kalpsiz bir dünyanın kalbi, ruhsuz koşulların ruhudur. Kitlelerin afyonudur.” (K. Marks, F. Engels, “Hegel’in Hukuk Felsefesinin Eleştirisine Bir Katkı”, Din Üzerine, çev. Kaya Gönenç, Sol Yayınları, 1976, s. 37-55.) derken kullandığı “afyon” kelimesi o dönem için ağrı kesici, acıları dindirici bir ilaç anlamında kullanıldığını örneklerle anlatarak dinin insanların anlamadıkları, çözemedikleri, mutlu olamadıkları bir dünyada insanların acılara karşı yaralarını rahatlatmak için imal ettikleri bir merhem olduğunu söyleyerek farklı bir bakış açısı geliştirmeye çalışır Margulies.
Küresel Barış ve Adalet Komisyonu (BAK) çerçevesinde Müslümanlarla yaptıkları ortak eylemliliklerden etkilendiğini saklamayan yazar, “Müslümanların savaş karşıtlığı, şiddet karşıtlığı tutarlı mı?” sorusunu sorarak sadece Müslümanları değil solcu geçinip de Rusya’nın Doğu Avrupa’yı, Macaristan’ı, Çekoslovakya’yı ve Afganistan’ı işgal etmesini desteklemelerini de eleştirerek Taliban’ın, Hamas’ın ve Hizbullah’ın isteseler de istemeseler de antiemperyalist mücadelenin askeri cephesinde direnişin ön saflarını oluşturduklarını söyleyerek över ve ölçüyü ortaya koyar: Petrol ve doğal gazı devletleştiren Evo Morales’i nasıl sorgusuzca destekliyorsak, Şeyh Nasrallah’ı da aynı azimle desteklemek gerekir. (s. 30)
Roni Margulies’i pek çok solcudan ayıran şey devlete ve kemalizme karşı Müslümanların yanında yer almayı önemseyen, savaş karşıtlığını başat alarak pek çok alanda birlikte çalışmayı ciddiye alan bir insan olmasıdır herhalde.
Margulies’in Türk Solu İle Hesaplaşması
Roni Margulies Türkiye’nin sol zihin haritasını yoklar ve sık sık ağır eleştirilerde bulunur. Deniz Gezmiş’in idamına karşı çıkıp Adnan Menderes’in idamına sevinen, Ergenekon sürecinde bir yol ayrımına giren, yargı darbesine sesini çıkarmayan solculara çatan Margulies, “ ‘Darbeye hayır!” diyemeyen bir solcu, halkın seçilmiş bir hükümet tarafından değil, doğrudan asker, bürokrasi ve yargı tarafından yönetilmesini tercih ediyor demektir. Bu kişin “solcu” olduğuna ancak bir zamanlar Türk Tarih Tezine ve Güneş Dil Teorisine inanılan bir ülkede inanılabilir.” der(s. 69). Yine belirgin eleştiriler üzerine “Darbecileri seçilmişlere tercih eden kişiye solcu denmez, Kemalist denir. Türkiye’de kendini solcu zannedenlerin önemli bir kesiminin solcu değil Kemalist olması, solculuğa, sosyalizme kötü not vermenize neden olmamalıdır.”(s. 71) diyerek kendini Kemalistlerden, Stalinistlerden, TKP’lilerden ayrı tutarak Marksist çizgisine sahip çıkarak farklılığının altını çizme ihtiyacı hisseder. Bu hissiyatın temellerinde Türkiye’deki sol algısının CHP ve içinde İşçi Partisi gibi ulusalcılık fikri etrafında örgütlenmiş yapıların oluşturduğu algı yatmaktadır. Türkiye solu 27 Mayıs darbesini “ilerici” görür ve destekler, 12 Eylül’e karşı çıkar, 28 Şubat’a “postmodern” darbesini ve 27 Nisan “sanal” darbesi ile “yargı” darbelerini sahiplenir. Yani işine gelen darbeyi sahiplenir. Her türlü açılıma karşı olan sol zihniyeti milliyetçi çizgi ile de paralellik gösterir. İşte bu noktada devrimci, demokrat, antiemperyalist zihne sahip Roni Margulies kendini sıradan ve artık bayağılaşan sol zihniyetten ayırır, taraf olur.
Roni Margulies’e göre Türkiye’deki işçi sınıfının karşısında duran sorun, politik İslam değil Kemalizm’dir. Çünkü Kemalizm ve Türk solu Türkiye’de resmi devlet ideolojisini benimser ve içselleştirir. Kürt sorununa duyarsızdır ve milliyetçi bir karaktere sahiptir; devrimcidir ama ona göre sosyalist değildir. Böyle bir durumdan kurtuluş için reçete vermeyi de ihmal etmez, “Türk solu ve Türk işçi sınıfı Kemalizm ile çok uzun sürmüş evliliğine son verip boşanmadığı sürece, son tahlilde egemen sınıfın yedeğinde kalmaya devam edecek, kurtuluş ümidi olmayacaktır.”(s. 122)
Margulies’in Siyonizmle Hesaplaşması
Filistin-İsrail sorununa yabancı olan ya da yüzeysel vakıf olanlar için Roni Margulies önemli bir isim. Yazılarında ara ara tekrara kaçsa da neredeyse derli toplu bir şekilde siyonizmi ve semitizmi anlatır. İsrail Devleti’nin kurulma aşamalarını, kurulduktan sonra yaşananları akıcı, iğneleyici ve oldukça zeki bir üslupla ifade eder ve ufuk açıcı sonuçlar ortaya çıkarır. Gazze saldırılarının İsrail toplumunun büyük bir kesimince onaylanmasını irdelerken “altmış yıldır savaş halinde yaşayan, üç yıl askerlik yaptıktan sonra ömrünün her yılının bir ayını tekrar askerde geçiren, silahlarla mutfak eşyaları kadar haşır neşir olan bir toplum, nasıl bir toplumdur? Çocuklarını nasıl büyütür? İnsanlıkla, yaşamla ilişkisi nedir? Uygar bir dünyada geleceği var mıdır?” diye sorduktan sonra , “Dünyadaki her bir Yahudi’nin sağlığı ve huzuru için, İsrail devletinin ortadan kalkması, bölgedeki tüm halkları kucaklayan bir devlete yerini bırakması gerek.”(s. 143-144) sonucuna dünya üzerinde Yahudi kökenli kaç kişi ulaşabilir ki? Margulies, özel bir insandır.
Ortadoğu’daki sorunu oldukça basit bir örnekle açıklar Margulies:”İngiltere’nin kuzeyinde yaşayan ve Viking asıllı oldukları kuşkusuz olan İngilizler Danimarka’ya yerleşse ve tepeden tırnağa silahlanarak Danimarkalılara, “Burada eskiden bizim atalarımız yaşıyordu, burası bizim, siz çevre ülkelere gidin, burada biz yaşayacağız” dese, dünya kamuoyu bunu kabul edilir mi bulurdu? Uluslar arası hukuk bunu onaylar mıydı? Filistin’de kabul edilebilir bulundu ve tam 60 yıldır onaylanıyor” (s. 103-104)diyerek lafı gediğine oturtarak meseleyi basitçe izah eder.
Margulies’in önemli tespitlerinden bir diğeri dünyada yükselen dalganın “antisemitizm” değil “İslam/Arap” düşmanlığı olduğudur. Bu düşmanlığın antisemitizm gibi tarihi kökenlere sahip olmayıp tamamen bilinçli ve devlet eliyle geliştirilen bir ırkçılık olduğunun altını çizer.
Yeni Bir Edward Said mi?
Roni Margules’i düşününce aklıma, 1978 yılında yazdığı “Oryantalizm” kitabı ile bir çok teorisyene bu konuda çığır açan, akademik hayata büyük fikirler kazandıran, Filistin’le ilgili sayısız makale yazan, 2000 yılında Lübnan sınırından İsrail’e attığı taşlarla entelektüelliğinin hakkını veren ve 25 Eylül 2003’te hayatını kaybeden Edward Said gelir. İkisi de Müslüman değildir ama adeta kapı komşularıdır onlar. Said Hristiyan, Margulies ise Yahudi kökenli bir Marksist. Her ikisi de aktivist.
Roni Margulies her ne kadar Marksistliliğini yazılarında sıkça dile getirip gözümüze soksa da pek çok konuda ortak kanaatlere sahip olduğumuz ortada. Bize yakın ama içeriden değil. Sıcak, samimi ve bir entelektüel. Gazze sokaklarında taş atarken fotoğrafı çekilebilecek potansiyelde ama şimdilik savaş karşıtı gösterilerin ortasında, meydanlarda bir yazar. Geçtiğimiz haftalarda ÖDP’li bir grubun “İslamcı”lık vurgusu içeren yeşil boya saldırısına maruz kalan Margulies, gerçekten orijinal bir insan.
1999 yılında Seattle gösterilerinden beri adeta çığ gibi büyüyen eylemlilikler çizgisi Türkiye’de de kendini göstermiş, 1 Aralık 2002’deki İstanbul gösterisi, 1 Mart 2003’te Irak’ta Savaşa Hayır Koordinasyonu’nun bir araya getirdiği on binlerce kişinin katıldığı eylem ve sonrasında 19 Mart’taki Küresel Eylem Günü gibi organizasyonların içine bizzat dahil olan ve bu eylemliliklerde Müslümanlarla birlikte, omuz omuza olmayı önemsediğini söyleyen şair, yazar, çevirmen ve aktivist Roni Margulies, yeni bir Edward Said olabilir mi? Neden olmasın!
